کتاب شاید جزو نخستین ابزاری بود که پس از پایان دفاع مقدس به سرعت بال و پر گرفت. هر چند در سالهای ابتدایی کمرنگ‌تر بود، اما به سرعت توانست شکل و ارزش مقاومت را به مخاطب در قالب مکتوب برساند.
در این گزارش تلاش داریم از میان بیش از ۱۵ هزار و ۲۰۰ کتابی که با موضوع دفاع مقدس از سال ۶۸ تاکنون منتشر شده چند کتاب شاخص را استخراج و به مخاطب عرضه کنیم. این آثار بر اساس اقبال مخاطب و یا جریان‌سازی در ژانر دفاع مقدس انتخاب شده‌اند که البته این فهرست می‌توانست طولانی‌تر هم باشد.
«زمین سوخته» نخستین رمان جنگی
وقتی سخن از رمان‌های دفاع مقدس به میان می‌آید، نامی جز «زمین سوخته» اثر ماندگار احمد محمود، به عنوان نخستین رمان جنگی ایرانی به ذهن خطور نمی‌کند. این اثر که یکی از پرفروش‌ترین آثار حوزه دفاع مقدس در دهه ۶۰ تا ۷۰ به شمار می‌آید، داستان سه ماه نخست تجاوز رژیم بعث به خاک ایران و مقاومت جانانه مردم را روایت می‌کند.
این رمان حاصل تجربه زیسته احمد محمود از دوران جنگ است و او درباره چگونگی شکل‌گیری اثر گفته است: «وقتی خبر کشته شدن برادرم را در جنگ شنیدم، از تهران راه افتادم رفتم جنوب. رفتم سوسنگرد، رفتم هویزه. تمام این مناطق را رفتم. تقریباً نزدیک جبهه بودم. وقتی برگشتم، واقعاً دلم تلنبار شده بود. دیدم چه مصیبتی را تحمل می‌کنم. اما مردم چه آرام‌اند. چون تا تهران موشک نخورد، جنگ را حس نکرد. دلم می‌خواست لااقل مردم مناطق دیگر هم بفهمند که چه اتفاقی افتاده است. همین فکر وادارم کرد که «زمین سوخته» را بنویسم». «زمین سوخته» دارای داستانی ساده و خطی است که با ظرافت به رشته تحریر درآمده و با زاویه دید درونی و به شیوه راوی قهرمان پیش می‌رود.
این کتاب به دلیل آنکه توسط یک نویسنده متعلق به جریان روشنفکری به نگارش درآمده بود سال‌ها نادیده گرفته شد، تا اینکه بعدها نویسندگانی چون احمد دهقان از آن یاد و جوایز ادبی خود را به این اثر تقدیم کردند.
«سفر به گرای ۲۷۰ درجه» اثری از مهم‌ترین نویسنده جنگ
احمد دهقان را به واقع می‌توان مهم‌ترین نویسنده جنگ ایران و عراق دانست. نویسنده‌ای که آثار بسیاری در این حوزه به رشته تحریر درآورده است. گواهی این ادعا دو موضوع است؛ نخست اینکه او آثار بسیار خوبی در این حوزه نوشته و دوم اینکه دهقان به جز مقوله جنگ به موضوع دیگری نپرداخته است.
یکی از آثار ماندگار او در این حوزه، «سفر به گرای ۲۷۰ درجه» است؛ رمانی که به سبکی خاص و با روایتی عمیق از جنگ توانست مورد توجه قرار بگیرد و جوایز متعددی مانند جایزه بیست سال داستان‌نویسی، جایزه چهارمین دوره انتخاب کتاب سال دفاع مقدس و... را از آن خود کرد.ویژگی مهم این کتاب، روایت مستندگونه نویسنده از مشاهدات خود در زمان جنگ است و دهقان تمام تلاش خود را کرده تا داستانی پرکشش بر اساس این مشاهدات خلق کند. این رمان، داستان سفر یک نوجوان به نام ناصر به عمق جبهه‌های جنگ تحمیلی را روایت می‌کند.
«شطرنج با ماشین قیامت» نگاهی فلسفی به دفاع مقدس
نگارش اثری داستانی درباره هشت سال دفاع مقدس وقتی از جانب نویسنده‌ای صورت گیرد که خود عضوی از خانواده خونگرم شهرهای جنوبی است، رنگ و لعاب دیگری پیدا می‌کند و حبیب احمدزاده یکی از همین نمونه‌هاست. احمدزاده که متولد آبادان است، درباره جنگ ایران و عراق دست به قلم برد و اثر ماندگاری چون «شطرنج با ماشین قیامت» را نوشت؛ رمانی که از منظری متفاوت به موضوع جنگ هشت ساله پرداخته است. این رمان، حوادث سه روز از محاصره آبادان به دست نیروهای عراقی را بازگو و به وقایع و رخدادهای جنگ می‌پردازد. قهرمان این رمان، دیده‌بان ۱۷ سالهای است که به ناچار به جای دوست مجروحش، راننده ماشین حمل غذا می‌شود. او از این شغل ابا دارد و سعی می‌کند افراد کمتری از آن باخبر شوند. روایت متفاوت و نگاه فلسفی نویسنده به مقوله جنگ ایران و عراق و دلاوری رزمندگان، ویژگی بارز این رمان به شمار می‌آید.
«پل معلق» کشمکش درونی یک سرباز
در ادبیات دفاع مقدس، نام چند نویسنده همواره می‌درخشد که از آن جمله می‌توان به محمدرضا بایرامی اشاره کرد؛ نویسنده‌ای که آثار متعددی را در قالب‌های متفاوت درباره دفاع مقدس به نگارش درآورده که یکی از شاخص‌ترینشان «پل معلق» است.
بایرامی در «پل معلق» بخشی از داستان زندگی سربازی به نام نادر صدیق را که عضو پدافند نیروی هوایی است، روایت می‌کند؛ سربازی که در نیمه خدمت، پدر، مادر و خواهرش را از دست می‌دهد و به دلیل آنکه خود را در مرگ آن‌ها مقصر می‌داند، به دنبال فرار از گذشته است و این‌چنین داستانش با جنگ گره می‌خورد. کشمکش درونی انسان و جدال با افکار درونی از ویژگی‌های بارز «پل معلق» است که نویسنده به خوبی توانسته از پس نگارش آن بربیاید و مخاطب را درگیر این جدال کند. بایرامی در این اثر، نگاهی بیرونی به شخصیت اصلی و ماجرایش دارد و با استفاده از عنصر غافل‌گیری توانسته جذابیت قابل قبولی برای مخاطب ایجاد کند.
«آواز نیمه شب» روایتی عینی از بمباران تهران
داوود غفارزادگان از نویسندگان صاحب‌نام ادبیات نوجوان پس از انقلاب اسلامی است، «آواز نیمه شب»، داستان نوجوانی است که سودای نویسندگی در سر دارد و در کش و قوس شب‌های حمله هوایی به تهران و در پناهگاه سعی دارد با توصیف آنچه در پیرامون او در حال رخ دادن است، خود را در قامت یک نویسنده معرفی کند. بهره بردن نویسنده از توصیف‌ها و شخصیت پردازی‌هایی که برای مخاطب ملموس و عینی است از ویژگی‌های بارز این کتاب است که باید تعلیق و جذابیت را هم به آن اضافه کرد.
«دا» خاطرات شیرزن کُرد که پدر و برادرش را دفن کرد
«دا» در سال ۸۸ پرمخاطب‌ترین کتاب شد. واژه «دا» در زبان لری، لکی و کردی به معنی «مادر» است و حسینی که خود یکی از کردهای پهنه زرین‌آباد استان ایلام است، با انتخاب این عنوان سعی کرده به موضوع مقاومت مادران ایرانی در طول جنگ ایران و عراق بپردازد. کتاب به زبان‌های انگلیسی، عربی، اردو، ترکی استانبولی و اسپانیولی ترجمه و در آمریکا، لبنان، پاکستان، اسپانیا و آمریکای لاتین منتشر شده است. «پال اسپراکمن» مترجم کتاب به زبان انگلیسی معتقد است: با خواندن این کتاب به تفاوت‌های جنگ ایران و عراق با دیگر جنگ‌ها پی بردم. جنگ ایران، جنگ متعارف همراه با خشونت و تجاوز نیست بلکه این جنگ همان طور که ایرانیان می‌گویند دفاع مقدس و سرشار از معنویت و ارزش است. این کتاب به بیش از ۱۵۰ چاپ رسیده و جوایز متعددی را از آن خود کرده است.
«پایی که جا ماند» ماجرای اسارت دیده‌بان
کتاب «پایی که جا ماند» نوشته آزاده جانباز سیدناصر حسینی‌پور است. این کتاب یک اثر بازداشتگاهی و یا همان ادبیات بدون مرز است که تاکنون به ۶ زبان زنده (انگلیسی، عربی عراقی و لبنانی، اسپانیولی، اردو، استانبولی و فرانسوی) ترجمه شده است. ناشر این کتاب هم سوره مهر است.
سیدناصر در سن ۱۴ سالگی به جبهه می‌رود و ۱۶ سالگی، در حالی که دیده‌بان جزیره مجنون و نیروی گشتی و شناسایی واحد اطلاعات و عملیات تیپ ۴۸ فتح از استان کهگیلویه و بویراحمد بود، در جزیره مجنون به اسارت عراقی‌ها درمی‌آید؛ این دیده‌بان باهوش زمانی که به اسارت بعثی‌های عراق درمی‌آید پای راستش قطع می‌شود و فقط به رگ و پوستی بند بوده است. نکته جالب درباره این کتاب اینکه پس از ۶ ماه به چاپ بیست و یکم رسید. رهبر انقلاب اسلامی ایران پس از مطالعه این کتاب در تقریظی بر این کتاب این گونه می‌نویسند: «تاکنون هیچ کتابی نخوانده و هیچ سخنی نشنیده‌ام که صحنه‌های اسارت مردان ما در چنگال نامردمان بعثی عراق را، آن چنان که در این کتاب است به تصویر کشیده باشد. این یک روایت استثنایی از حوادث تکان‌دهنده‌ای است که از سویی صبر و پایداری و عظمت روحی جوانمردان ما را، و از سویی دیگر پستی و خباثت و قساوت نظامیان و گماشتگان صدام را، جزء به جزء و کلمه به کلمه در برابر چشم و دل خواننده می‌گذارد و او را مبهوت می‌کند...».
«باغ کیانوش» تجاوز غریبه‌ها
کتاب «باغ کیانوش» نوشته «علی‌اصغر عزتی‌پاک»، ماجرای تجاوز غریبه‌ها و دشمن به آب و خاک و حریم شخصی قهرمانان داستان و واکنش آن‌ها در مقابل این تجاوز است. این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۸۹ به چاپ رسید و تاکنون ۳۷ هزار نسخه از این اثر روانه بازار نشر شده است. خلاصه داستان رمان «باغ کیانوش» از این قرار است که کیانوش، مردی خسیس است که باغ بسیار بزرگی در یکی از روستاهای اطراف همدان دارد. روز عروسی پسر کیانوش، عباس و حمزه که مدت‌ها در انتظار چنین روزی هستند برای اینکه دلی از عزا دربیاورند به باغ کیانوش می‌روند.
در این میان سالار دوست عباس و حمزه که از ماجرا خبر دارد، کیانوش را در جریان می‌گذارد. کیانوش برای تنبیه عباس و حمزه به آرامی وارد باغ می‌شود و آن‌ها را تنبیه می‌کند و در همین موقع هواپیمای عراقی که برای بمباران شهر همدان وارد کشور شده است در آسمان پدیدار می‌شود. هواپیما سقوط می‌کند و خلبان با چتر نجات، میان شاخه‌های درختی در باغ گیر می‌افتد، کیانوش برای نجات خلبان اقدام می‌کند... .
«قصه دلبری» کتابی برای نوعروسان
کتاب «قصه دلبری» را محمدعلی جعفری نوشته است. جعفری پیش از این زندگی این شهید را به روایت همراهان و همرزمانش در «عمار حلب» نوشته و منتشر کرده بود. او این بار از زاویه‌ای جدید و البته با نگاهی نزدیک‌تر به زندگی این شهید مدافع حرم پرداخته است.خاطرات «قصه دلبری» از دوران دانشجویی همسر شهید در دانشگاه آغاز می‌شود و پس از آن با ذکر خاطراتی از آغاز زندگی مشترک با شهید محمدخانی، تولد فرزندان و در نهایت شهادت شهید به اتمام می‌رسد. کتاب نثری شیرین و خواندنی دارد مانند بیشتر آثاری که روایت فتح در این قالب منتشر کرده است، با این تفاوت که این بار حرف از شهیدی است که همانند ما در این شهر نفس کشیده و زندگی کرده است. از جمله ویژگی‌های «قصه دلبری»، داستان بی‌پیرایه آن است که براساس واقعیت چیده شده؛ بی‌آنکه نویسنده بخواهد از شخصیت اصلی این قصه یک ابرقهرمان یا یک اسطوره بسازد.
نظر شما